نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری اقتصاد، عضو هیأت علمی دپارتمان اقتصاد، دانشگاه مفید، قم، ایران.
2 دانشیار دپارتمان اقتصاد، دانشگاه مفید، قم، ایران.
3 استادیار دپارتمان اقتصاد، دانشگاه مفید، قم، ایران.
چکیده
پدیدۀ ربا در دین اسلام به‌شدت مورد نهی است. در گذشته تفاوت اندیشه زیادی در برداشت مفهومی و مصداقی از ربا وجود نداشت. اما تحولات دوران جدید به‌طورکلی، گروهی را با همان روش‌های فقهی متداول، به بازاندیشی در دامنه مفهومی و مصادیق ربا واداشته است. از سوی دیگر مطالعات زبانشناختی نیز نگاهی جدید به متون مقدس و منابع دینی بوده که می‌تواند با دستاوردهای جدیدی نیز همراه باشد. این نوشتار، نگاه اصولی را با دو روش زبانشناختی ساخت‌گرا و نقش‌گرا بررسی، مقایسه و ارزیابی می‌کند. نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیل محتوا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، دامنه ربا را در آیات قرآن با دو روش ساخت‌گرا و نقش‌گرا، علاوه بر روش متداول بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد علم اصول امکان اطلاق‌گیری از ربا را به دلیل قدر متیقّن در مقام تخاطب و کامل نبودن مقدمات حکمت نمی‌دهد، بلکه مخاطب آیات حرمت ربا فقط مؤمنین و ثروتمندان هستند و با تنقیح مناط به کل جامعه قابل تعمیم نیست. «ربا» با «سحت» و مقولاتی این‌چنینی قابل جانشینی است. بنابراین اضافه‌ای در اسلام حرام شده که مصداق حرام‌خواری، رشوه و امثالهم به‌حساب آید و با چاشنی زور دریافت شود. همچنین طبق روش نقش‌گرا «ربا» در بافت آن جامعه معلوم بوده و آیات، دوری از ربا را نتیجه واکنش شناختی می‌دانند و بدون معرفت و ایمان توقع حذف ربا منطقی نیست.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Comparative Study of the Method of Verbal Principles and Linguistics in Interpreting the Verses of Riba
نویسندگان [English]
- Seyed Mohsen Sajjadi 1
- Mohammad Reza Yousefi Sheikh Robaat 2
- Majid Rezaei 3
1 PhD Student in Economics, Faculty Member, Department of Economics, Mofid University, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Economics, Mofid University, Qom, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Economics, Mofid University, Qom, Iran.
چکیده [English]
The phenomenon of riba is strictly forbidden in Islam. In the past, there was not much difference of opinion in the conceptual conception of riba. But the developments of the new era, have forced a group to reconsider the conceptual scope riba with the same common jurisprudential methods. Linguistic studies, on the other hand, are a new look at sacred texts and religious sources that can be accompanied by new achievements. This paper examines, the principled view in two ways: structural and functional linguistics.
The present article examines the scope of riba in Quranic verses in two ways, in addition to the usual method, using descriptive methods and content analysis using library resources. It is not the authority of the preacher and the incompleteness of the precepts of wisdom, but the addressees of the verses of the sanctity of riba that are only for the believers and the rich, and cannot be generalized to the whole of society by refining manat. "Riba" can be replaced "soht" and... Therefore, it is haraam in Islam to take the example of haraam eating, bribery, and mischief, and to receive it by force. Also, according to the sectarian method, "Riba" is known in the context of that society and the verses consider the avoidance of riba as the result of a cognitive reaction.
کلیدواژه‌ها [English]
- Riba
- traditional method of inference
- constructivist method
- pattern-oriented method
- refutation of manats
- preliminaries of wisdom
. فارسی و عربی
- قرآن کریم.
- ابن‌ادریس حلی، فخرالدین ابوعبدالله (1410ه.ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 2، الطبعه الثانیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- أبوحاتم رازی، محمدبن‌إدریس (1975م)، الزینة فی المصطلحات الاسلامیه و العربیه، با مقدمه ابراهیم أنیس، چاپ دوم، مصر: دارالکتاب العربی.
- ابوعوده، عوده خلیل (1405ه.ق. 1985م)، التطور الدلالی بین لغه الشعر و لغه القرآن، الطبعه الأولی، الزرقاء: مکتبه المنار.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ه.ق)، کفایه الاصول، الطبعه الاولی، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (1410ه.ق)، دررالفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- الأردبیلی، الشیخ أحمد‌بن‌محمّد (1402ه.ق)، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، مصحح: الشیخ مجتبی العراقی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- الأنصاری القرطبی، أبی عبدالله محمد‌بن‌أحمد (1405ه.ق. 1985م)، الجامع الأحکام القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- أنصاری، مرتضى بن محمد أمین (1423ه.ق)، فرائد الاصول، جلد 1، الطبعه الثالثه، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
- بحیری، سعید حسن (1997)، علم لغةالنص، قاهره: الشرکه المصریة للنشر لونجمان.
- بروجردی، سید حسین (1378)، جامع احادیث الشیعه، الطبعه الثانیه، قم: ناشر الشیخ اسماعیل المعزی الملایری.
- بروجردی، سید حسین (1421ه.ق)، لمحات الاصول، الطبعه الأولی، قم: مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی.
- بستانی، قاسم (1394)، «تغییر معنایی واژگان در قرآن کریم»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، دوره 4، شماره 2، ص37-58.
- بهبهانی، محمدباقر‌بن‌محمد اکمل (1415ه.ق)، الفوائد الحائریه، چ1، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- پروینی، خلیل و نظری، علیرضا (1393)، «زبانشناسی متن و انطباق الگوی انسجام با زبان عربی در دیدگاه صاحبنظران معاصر عرب»، جستارهای زبانی، ش5، صص146-123.
- حائری، عبدالکریم (1355ه.ق)، دررالفوائد، چ1، قم: چاپخانه مهر.
- حرّ العاملى، محمد‌بن‌حسن (1409ه.ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائلالشریعة، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت.
- الحکیم، السید محمدتقی (1979م)، الاصول العامه للفقه المقارن، جلد 1، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت.
- حلى (محقق)، نجم‌الدین‌جعفربن‌حسن (1403ه.ق)، معارجالأصول؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت.
- خاکپور، حسین و بلوردی، مریم (1394)، «معناشناسی در زمانی واژگان قرآن در تفسیر المیزان»، پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره 6، شماره 21، صص 43-67.
- الخمینی، روح‌الله (1421ه.ق)، کتاب البیع، جلد سوم، چاپ اول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- الخمینی، روح‌الله (1382ه.ق) تهذیبالأصول؛ به تقریر محمدتقی سبحانی؛ قم: اسماعیلیان.
- خوانین‌زاده، محمدعلی (1394)، معناشناسی تاریخی واژه «ربّ»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، دورۀ 4، شماره 2، صص77-120.
- الخوئى، سیدابوالقاسم موسوى (1418ه.ق) موسوع‍ة الإمام الخوئی؛ چ1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام‌الخوئی.
- الخوئی، سید ابوالقاسم (1410ه.ق)، محاضرات فی اصول الفقه، الطبعه الثالثه، محمد اسحاق فیاض، قم: دارالهادی.
- دورانت، ویلیام (1337)، تاریخ تمدّن، احمد آرام و دیگران، ج1، چ1، تهران: چاپ فرانکلین.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1382)، ارشادالعقول الی مباحث الاصول، چ1، قم: انتشارات امام صادق.
- سعیدی روشن، محمدباقر (1388)، «روش ﭘﻠﮑﺎﻧﻲ مفهوم‌شناسی واژگان ﻗﺮآن»، دوفصلنامه پژوهش‌های قرآن و حدیث، دفتر 1، صص77-94.
- شکرانی، رضا؛ مطیع، مهدی و فانی، مرضیه (1389)، «گفتمان‌کاوی و کاربست آن در متون روایی»، پژوهش، دوره 2، شمارۀ 2، صص71-101.
- شیرزاد، محمدحسن و شیرزاد، محمدحسین (1394)، «بازخوانی مفهوم ربا در قرآن کریم بر پایۀ روش معناشناسی ساخت‌گرا»،مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره 21، شماره 58، صص135-164.
- شیرزاد، محمدحسن (1393)، مفهوم ربا در قرآن کریم مبتنی بر روش‌های معناشناسی ساخت‌گرا و نقش‌گرا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق (ع).
- صالحی، فاطمه (1386ش)، «علم معانی و دستور نقش‌گرای هالیدی»، کتاب ماه ادبیات، شمارۀ 8، صص67-102.
- صانعی، یوسف (1388)، فقه وزندگی، جلد1، چاپ یازدهم، قم: انتشارات میثم تمار مؤسسه فقه الثقلین.
- صبیحی، محمد الأخضر (2008)، مدخل الی علمالنص و مجالات تطبیقه، قاهره: الدار العربیه للعلوم ناشرون.
- صدر، سیدمحمدباقر (1405ه.ق)، دروس فی علم الاصول، چ1، بیروت: دارالمنتظر.
- صدر، سیدمحمدباقر (1408ه.ق)، بحوث فی علمالأصول، به تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی؛ چ3، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف الاسلامی.
- الطباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1438ه.ق)، العروة الوثقی، الطبعه السادسه، قم: جماعه المدرسین.
- الطباطبائی، سید محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، الطبعة الثانیه، بیروت: مؤسسه اعلمی مطبوعات.
- الطباطبائی، سید محمدحسین (بی‌تا)، حاشیه الکفایه، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
- عبدالراضی، احمد محمد (2008)، نحو النص بین الأصاله والحداثه، طبعه الثانی، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
- علامه حلی، الحسن‌بن‌یوسف (1418ه.ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال والحرام، جلد2، الطبعة: الأولى، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- علی، جواد (1422ه.ق-2001م)، المفصل فی تاریخ العرب، الطبعه الرابعه، بیروت: دار الساقی.
- العوادی، کاظم مشکور (1421ه.ق)، البحث الدلالی فی التفسیر المیزان، بیروت: مؤسسه البلاغ.
- فالر، راجر (1381)، «ادبیات به منزلۀ کلام»، زبانشناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، ویراست دوم، تهران: نشر نی، صص81ـ90.
- فیاضی، مسعود (1393)، «تفاوت تنقیح مناط و الغای خصوصیت با قیاس»، حقوق اسلامی، دوره 11، شماره 42، صص97-111.
- کریمی، محمود؛ شیرزاد، محمدحسن؛ شیرزاد، محمدحسین (1395)، «بازخوانی گزارۀ «إنّما البیعُ مثلُ الرِّبا» تحلیلی سه سطحی مبتنی بر زبانشناسی نقش‌گرا»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، دوره 5، شماره2، صص1-16.
- گلپایگانی، محمدرضا (1410ه.ق)، افاض‍ةالعوائد، چ2، قم: دارالقران‌الکریم.
- مددی، سید احمد (1393)، نگاهی به دریا، جلد1 قم: مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه.
- المروج الجزائری، محمدجعفر (1413ه.ق)، منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة، قم، مؤسسه دارالکتاب.
- المظفر، محمدرضا (1380)، اصول الفقه، چاپ دهم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- معرفت، محمدهادی (1379)، «مبانی حرام بودن ربا و مسئله بانک (1)»، فقه، شمارۀ 25 و26، ص152-126.
- مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1376)، «از زبان تا شعر: درآمدی بر زبانشناسی سازگانی نقش‌گرا و کاربرد آن در خوانش شعر»، مجموعه مقالات کنفرانس زبانشناسی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، صص69-81.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1372)، نقش اسکناس در نظام حقوقی اسلام، مجله حقوقی دادگستری، شمارۀ 7، صص45-60.
- نبی‌لو، علیرضا (1391)، «بررسی و تحلیل «نی‌نامه» سرودة مولوی بر مبنای زبانشناسی نقش‌گرای سازگانی»، پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی، دوره 2، شماره 1، ص111-129.
- النجفی، محمدحسن (1432ه.ق)، جواهر الکلام، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعه السابعه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- هالیدی؛ مایکل (1393)، زبان، بافت و متن، محسن نوبخت، چاپ اول، تهران: انتشارات سیاهرود.
- یونس المصری، رفیق (1433ه.ق، 2012م)، ماذا فعل الاقتصادیون المسلمون، الطبعة الاولی، دمشق: دار المکتبی.
2. لاتین
- Bentham, Jeremy (1818). DEFENCE OF USURY, London, Third Edition.
- Halliday, M. A. K & Matthiessen, Christian (2004).An Introduction to Functional Grammar, Britain: Hodder Arnold.
- Halliday, M. A. K & Ruqaiya, Hasan (1986).Language, context, and text: aspects of language in a social – semiotic perspective, London: Oxford University Press.
- Halliday, M. A. K & Webster, Jonathan (2003).On Language and Linguistics, London: Continuum.
- Halliday, M. A. K (1985). an Introduction to Functional Grammar, Britain: Edward Arnold.
- Palmer, F. R. (1976). Semantics: A New Outline, Cambridge: Cambridge University Press.
- Brun, J. (1895). Dictionarium Syriaco-Latinum, Beryti Phoeniciorum: Typographia PP. Soc. Jesu.
- Costaz, L.J. (2002). Dictionnaire Syriaque-Français/Syriac-English Dictionary, Beyrouth: Dar el-Machreq.
ب- وب سایت(ها)
- https://fa.wikipedia.org/wiki, (13.4.2020) «الفبای عربستان جنوبی»
- https://fa.wikipedia.org/wiki, (28.2.2020) «الفبای سریانی»
)
ارسال نظر در مورد این مقاله