نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

2 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

3 استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان

چکیده

این مقاله به بررسی و تحلیل ویژگی‌های تجربیات موجود ایران در زمینه مالیه خرد و شناخت نقاط قوت و ضعف آن‌ها می‌پردازد. با تحلیل ویژگی‌های کلیدی هر یک از برنامه‌ها مقایسه‌ای میان شیوه‌های عملیاتی و شاخص‌های عملکردی آن‌ها با الگوهای موفق جهانی صورت می‏گیرد و نقاط قوت و ضعف آن‌ها تحلیل می‌شود. این تحلیل‏ها از یکسو در جهت معرفی تلاش‌های انجام شده در ایران مفید است چرا که در مقالات و گزارشات بین‌المللی تجربیات ایران مورد اشاره و بررسی قرار نگرفته است و از سوی دیگر چارچوب تجربی لازم برای ارائه سازوکار عملیاتی مالیه خرد در ایران را ارائه می‌نماید. سازوکار پیشنهادی برای ایران، ابعاد مختلفی چون حد و نحوه دخالت دولت در این صنعت، ابعاد نظارتی، زیر ساختی و تکنولوژیک، گروه هدف، نوع سازمانی مؤسسات مالیه خرد و تکنیک‌های جذب منابع مالی و نحوه تخصیص آن‌ها را در بر می‌گیرد. این سازوکار پیشنهادی، نظریه‌ای است که لازم است در عمل به محک تجربه گذارده شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Microfinance Experiences in Iran for Providing a New Mechanism

نویسندگان [English]

  • Jafar Ebadi 1
  • Ali TeyebNia 2
  • Reza Aghababaee 3

1 Associate Professor, Faculty of Economics, University of Tehran

2 Assistant Professor, Faculty of Economics, University of Tehran

3 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Semnan University

چکیده [English]

In this article, we analyze the main attributes of microfinance experiences in Iran and explain their strengths and weakness. Key elements of these experiences are explained and their operational mechanism and performance index are compared by benchmarks of leading successful experiences in microfinance in the world. These analyzes not only introduce the microfinance practices in Iran that there isn’t any credible report in International Journal about them, but also provide practical framework for discussing suggestions about microfinance operational mechanism in Iran. The recommended framework includes items such as government intervention, its supervision, infrastructures and technological dimensions, target group, organizational type of microfinance institutions, and technical rule for collecting savings from poor and allocating loans to them. These recommendations, as a whole, form a theory for developing microfinance in Iran that should be tested in practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Microfinance
  • Financial Cooperative
  • Group Lending
  • Iran

منابع

الف- فارسی

1-      ازکیا، مصطفی، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستائی ایران، اطلاعات، تهران، چاپ ششم،1381.
2-       استیگلیتز، جوزف ای، و کارلا هوف (1993)، «اطلاعات ناقص و بازارهای اعتبار روستائی: معضلات، چشم انداز و سیاست‌ها» فصل دوم از کتاب: اقتصاد سازمان‌های روستائی: نظریه، عمل و سیاست، ویرایش‌گران: کارلا هوف، آویشای بریورمن و جوزف ای استیگلیتز، مرکزتحقیقات و بررسی مسئل روستائی، وزارات جهاد و سازندگی، تهران، 1377.
3-       آقابابائی، رضا، تحلیل مسائل نهادی مالیه خرد برای ارائه سازوکار عملیاتی آن در ایران، رساله دکترای اقتصاد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران، 1386.
4-       امیرآبادی، محمد، فاطمی، عبداله، زنان و اعتبارات خرد در بانک کشاورزی، مجموعه مقالات همایش اعتبارات خرد و زنان روستائی، دفتر امور زنان معاونت ترویج و نظام بهره‌برداری وزارت جهاد کشاورزی، جلداول، 1381.
5-       بانک جهانی (2001)، مبارزه با فقر: گزارش توسعه جهانی (2001-2000)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران، چاپ اول، 1381.
6-       بانک جهانی، (2003)، فقر در ایران :روند و ساختار از (1377-1365)، صابر شیبانی، انتشارت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران، 1384.
7-       بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دستور‌العمل اجرائی تأسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های تعاونی اعتبار، تهران، 1386.
8-       بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، قانون تنظیم بازار غیر متشکل پولی، مصوب 1383، تهران.
9-       بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره)، تهران.
10-   بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، گزیده آمارهای اقتصادی، تهران، 1385.
11-   بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نماگر‌های اقتصادی، شماره‌های مختلف، تهران.
12-   تیموری، کاوه، آشنائی با شوراهای اسلامی فرادست و مروری بر وظایف آن‌ها، وزارت کشور، تهران،1383.
13-   جهانگیر،منصور ،قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358 به همراه تغییرات 1368)، نشردوران، چاپ چهارم، تهران، 1383.
14-   خداداد کاشی، فرهاد و دیگران، اندازه‌گیری شاخص‌های فقر در ایران کاربرد انواع خط فقر، شکاف فقر، شاخص فقر (1379-1363)، مرکز آمار ایران، تهران، 1381.
15-   دفتر سلامت و رفاه اجتماعی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، گزارشات پیشرفت پروژه بسیج اجتماعی و اعتبارات خرد، تهران، 1381.
16-   رشیدی، داریوش، منصوری، بهمن، «خدمات مالی روستائی خرد، گامی اساسی برای فقرزدائی ،طرح پشتیبانی خدمات مالی خرد روستا» در مجموعه مقالات سمینار (اعتبارات خرد، توسعه روستائی و فقرزدائی)، مرکز تحقیقات اقتصادی بانک کشاورزی، تهران، 1385.
17-   سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مستندات برنامه چهارم توسعه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1388-1384)، تهران، 1384.
18-   صدر، سید کاظم، «بانکداری اسلامی و تسهیلات خرد» در مجموعه مقالات سمینار اعتبارات خرد، توسعه روستائی و فقرزدائی، مرکز تحقیقات اقتصادی بانک کشاورزی، تهران، 1385.
19-   صندوق توسعه پایدار و خانواده، گامی به سوی توانمندسازی، روناس، تهران، 1380.
20-   صندوق توسعه پایدار و خانواده، بروشورهای ترویجی، شماره‌های مختلف، تهران، 1383.
21-   صندوق توسعه پایدار و خانواده، «گزارش پایانی پروژه کاهش فقر از طریق بسیج اجتماعی و اعطای اعتبارات خرد» تهران، 1383.
22-   طالب، مهدی، «نقش اعتبارات خرد در تأمین عدالت اجتماعی» در مجموعه مقالات سمینار اعتبارات خرد، توسعه روستائی و فقرزدائی، مرکز تحقیقات اقتصادی بانک کشاورزی، تهران، 1385.
23-   عرب مازار، عباس، فرزین معتمد، ارغوان، «نقش بانک کشاورزی در توانمند‌سازی روستائیان با بهره‌گیری از رویکرد اعتبارات خرد» فصلنامه بانک و کشاورزی، دوره جدید، 1382، ش 2.
24-   عرب مازار، عباس، اندیشه جایگاه قرض‌الحسنه در نظام بانکی ایران، فصلنامه اقتصاد اسلامی، 1385،ش22.
25-   فرزین‌وش، اسدالله، ندری، کامران، ربا، بهره قراردادی و بهره طبیعی (نقد مفهوم بهره در نظریات اقتصادی متفکرین مسلمان)، مجله تحقیقات اقتصادی،1381، ش 60.
26-   متوسلی، محمود، آقابابائی، رضا،آسیب‌شناسی نظام بانکی از منظر نهادگرائی، مجله تحقیقات اقتصادی،1385، ش 72.
27-   متوسلی، محمود، آقابابائی، رضا، استفاده از رویکرد فقر قابلیتی درتحلیل اثربخشی سیاست‌های مبارزه با فقر در ایران طی سال‌های پس از انقلاب، مجله برنامه بودجه، در دست انتشار.
28-   مؤسسه بین‌المللی توسعه خدمات مالی خرد روستا، (1384)، نسخه فارسی و انگلیسی (طرح پشتیبانی خدمات مالی خرد روستائی) با همکاری بانک کشاورزی و صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل متحد (ایفاد)، تهران، 1384.
29-   مرکز آمار ایران، نتایج آمار‌گیری از صندوقهای قرض‌الحسنه، سال‌های 1379 و 1380، تهران.
30-   مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری از سازمان‌های غیردولتی، تهران، 1383.
31-   معظمی، میترا و دیگران، ارزیابی پوشش و پایداری برنامه‌های اعتبارات خرد (مطالعه موردی صندوق اعتبار خرد برای زنان روستائی) در مجموعه مقالات سمینار اعتبارات خرد، توسعه روستائی و فقرزدائی، مرکز تحقیقات اقتصادی بانک کشاورزی، تهران، 1385.
32-   مهاجرانی، مصطفی، و دیگران، گامی در جهت شناخت تشکل‌های داوطلب سنتی ایران، انتشارات سلمان، تهران، 1381.
33-   نجفی ،بهاء الدین، تأمین مالی خرد، تجربیات جهانی و امکانات توسعه در ایران مجموعه مقالات همایش تأمین مالی کشاورزی، تجربه و درس‌ها، بانک کشاورزی، تهران، 1382.
34-   نجفی، بهاء الدین، تجربه اعتبارات خرد در کشاورزی سنتی و دهقانی ایران در مجموعه مقالات سمینار اعتبارات خرد، توسعه روستائی و فقرزدائی، مرکز تحقیقات اقتصادی بانک کشاورزی، تهران، 1385.
35-   وزارت تعاون، قانون بخش تعاون مصوب سال 1370 با اصلاحات بعدی و اساسنامه تیپ شرکت های تعاونی، تهران.
36-   وزارت تعاون، گزارش وضعیت کلان شرکت‌های تعاونی اعتبار تا پایان شهریور 1384، تهران.
37-   وزارت تعاون، گزارش عملکرد تسهیلات بانکی بخش تعاونی در سال 1383، تهران
38-   وزارت تعاون، تبصره‌های قانون بودجه 86 و منابع اعتباری قابل استفاده برای توسعه بخش تعاون، تهران، 1386.
39-   وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، 1383، مستندات چتر ایمنی رفاه اجتماعی، تهران، منتشر نشده است.

الف- لاتین

40-    Armendariz de Aghion, B. “On the Design of a Credit Agreement with Peer Monitoring” Journal of Development Economics, 1999, Vol.60, No.1, pp:79-104.
41-    Besley, T. and Coate, S. “Group Lending, Repayment Incentive and Social Collateral” Journal of Development Economics,1995, Vol.46, No.1, pp: 1-18.
42-    Brandsma, J. and Chaouali, R. (1998),”Making microfinance work in the Middle East and North Africa”, World Bank Working Paper, 1998, No.23076,WashingtonDC.
43-    Brandsma, J. and Hart, L,” Making microfinance work better in the Middle East and North Africa”, World Bank Working Paper, 2004, No. 29657, WashingtonDC.
44-    Daley-Harris, S, “State of the Microcredit Summit Campaign Report, 2006”, Processed www.microcreditsummit.org, 2006.
45-    Dhumaleh, R., and A. Sapcanin, “An Application of Islamic Banking Principles to Microfinance, World Bank and United Nations Development Program, Technical Note 23073, UNDP, New York, 1999.
46-    DRMFS-International, Detail Implementation Design (DID) of Rural Microfinance Support Project-II., A Joint project of IFAD and Bank Keshavarzi Iran, 2004.
47-    El-Hawary, D., Grais, W., and Z. Iqbal, “Regulating Islamic financial institutions : The nature of the regulated”, World Bank Policy Research Working Paper, 2004, No. 3227, World Bank, WashingtonD.C.
48-    Ghatak, M. “Group lending, local information and peer selection” Journal of Development Economics”, 1999, Vol. 60, No 1, pp: 27-50.
49-    Ghatak, M, “Screening by the Company You Keep: Joint Liability Lending and the Peer Selection Effect” Economic Journal, 2000, Vol.110, pp: 601-631.
50-    Gonzalez-Vega, C, “Microfinance Apex Mechanisms: Review of the Evidence and Policy Recommendations” Rural Finance Program, Department of Agricultural, Environmental and Development Economics, Ohio State University, Ohio, 1998.
51-    Helms, Brigit, Access for All, Building Inclusive Financial Systems, The World Bank, WashingtonDC, 2006.
52-    Honohan, P, “Financial Sector Policy and the Poor, Selected Findings and Issues” World Bank Policy Paper No. 43, 2004.
53-    Hulme, D. and Mosley, P, Finance Against Poverty, 1996, Vol.1&2, Routledge, London
54-    Iqbal, Z., and A. Mirakhor, Islamic Banking, IMF Occasional Paper No. 49, WashingtonD.C.: International Monetary Fund, 1987.
55-    Ledgerwood, J, Microfinance Handbook: An Institutional and Financial Perspective, World Bank, Washington, D.C, 1998.
56-    Levy, F., (2002), “Apex Institutions in Microfinance” CGAP Occasional Paper N. 6, WashingtonDC, 2002.
57-    Matin, I. and D. Hulme, “Program for the poorest: Learning from the IGVGD program in Bangladesh” World Development, 2003, Vol. 31, No.3, pp: 647-665.
58-    MIX, Microbanking Bulletin, No 12, 2006.
59-    Morduch, J, “The Microfinance Promise” Journal of Economic Literature, 1999, Vol. 37, No.4, PP: 1569-1614
60-    Morduch, J, “The Microfinance Schism” World Development, 2000, Vol.28, No. 4, pp: 617-629.
61-    Ouattara, K., C. Gonzalez-Vega and D.H. Graham, “Village Banks, Caisses Villageoises, and Credit Unions: Lessons from Client-Owned Microfinance Organizations in West Africa” Economics and Sociology Occasional Paper No. 2523, USAID Microfinance Best Practices Case Study, Department of Agricultural, Environmental and Development Economics, Ohio State University, Ohio, 1999.
62-    Piran, P, Poverty Alleviation in Sistan & Baluchestan: The Case of Shirabad, UNDP in Iran, Tehran, 2002.
63-    Rutherford, S, The Poor and Their Money, Delhi: Oxford University Press (Working Paper version: University of Manchester: Institute for Development Policy and Management), 2000.
64-    Sengupta, R., and C.P. Aubuchon, “The Microfinance Revolution: An Overview”, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, Jan/Feb, 2008, Vol. 90, No. 1, pp: 9-30.
65-    Stiglitz, J.E, “Peer Monitoring and Credit Markets” The World Bank Economic Review, 1990, Vol. 4, No 3, pp: 351-366.
66-    Van Tassel, E, “Group Lending Under Asymmetric Information” Journal of Development Economics, 1999, Vol. 60, No 1, pp: 1-25.
67-    Varian, H, “Monitoring Agents with Other Agents” Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1990, Vol.146, No. 1, pp: 153-174.
68-    Yunus, Mohammad, Banker to the Poor, Micro-Lending and the Battle Against World Poverty, Public Affairs, New York, 2003.
CAPTCHA Image