سید محسن سجادی؛ محمدرضا یوسفی شیخ رباط؛ مجید رضائی
دوره 7، شماره 2 ، آبان 1399، ، صفحه 29-52
چکیده
پدیدۀ ربا در دین اسلام به‌شدت مورد نهی است. در گذشته تفاوت اندیشه زیادی در برداشت مفهومی و مصداقی از ربا وجود نداشت. اما تحولات دوران جدید به‌طورکلی، گروهی را با همان روش‌های فقهی متداول، به بازاندیشی ...
بیشتر
پدیدۀ ربا در دین اسلام به‌شدت مورد نهی است. در گذشته تفاوت اندیشه زیادی در برداشت مفهومی و مصداقی از ربا وجود نداشت. اما تحولات دوران جدید به‌طورکلی، گروهی را با همان روش‌های فقهی متداول، به بازاندیشی در دامنه مفهومی و مصادیق ربا واداشته است. از سوی دیگر مطالعات زبان‌شناختی نیز نگاهی جدید به متون مقدس و منابع دینی بوده که می‌تواند با دستاوردهای جدیدی نیز همراه باشد. این نوشتار، نگاه اصولی را با دو روش زبان‌شناختی ساخت‌گرا و نقش‌گرا بررسی، مقایسه و ارزیابی می‌کند. نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیل محتوا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، دامنه ربا را در آیات قرآن با دو روش ساخت‌گرا و نقش‌گرا، علاوه بر روش متداول بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد علم اصول امکان اطلاق‌گیری از ربا را به دلیل قدر متیقّن در مقام تخاطب و کامل نبودن مقدمات حکمت نمی‌دهد، بلکه مخاطب آیات حرمت ربا فقط مؤمنین و ثروتمندان هستند و با تنقیح مناط به کل جامعه قابل تعمیم نیست. «ربا» با «سحت» و مقولاتی این‌چنینی قابل جانشینی است. بنابراین اضافه‌ای در اسلام حرام شده که مصداق حرام‌خواری، رشوه و امثالهم به‌حساب آید و با چاشنی زور دریافت شود. همچنین طبق روش نقش‌گرا «ربا» در بافت آن جامعه معلوم بوده و آیات، دوری از ربا را نتیجه واکنش شناختی می‌دانند و بدون معرفت و ایمان توقع حذف ربا منطقی نیست.
